Giấc ngủ là gì, nguồn gốc và tầm quan trọng của giấc ngủ

Nhiều người vẫn nghĩ giấc ngủ là một trạng thái thụ động, nơi cơ thể và não bộ dường như ngừng hoạt động. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng giấc ngủ là một quá trình sinh lý phức tạp, nơi não bộ vẫn tiếp tục thực hiện nhiều chức năng cần thiết để duy trì sức khỏe và cuộc sống. Giấc ngủ được hiểu là một trạng thái mà khả năng nhận thức về môi trường xung quanh của chúng ta bị giảm sút đáng kể. Không giống như trạng thái hôn mê, ngủ đông hay cái chết, giấc ngủ là một trạng thái có thể được đảo ngược một cách dễ dàng.

Giấc ngủ là một hành vi sinh lý tự nhiên xuất hiện ở hầu hết các loài động vật. Con người dành khoảng một phần ba cuộc đời mình để ngủ. Dù chức năng chính xác của giấc ngủ vẫn còn là một bí ẩn, nhưng việc thiếu ngủ lâu dài có thể dẫn đến suy giảm nghiêm trọng về thể chất, tinh thần và thậm chí dẫn đến tử vong.

Hoạt động ngủ – thức được kiểm soát bởi các chất dẫn truyền thần kinh trong não. Chẳng hạn, serotonin và norepinephrine, được tiết ra bởi các tế bào thần kinh ở thân não, giúp chúng ta tỉnh táo trong ngày. Ngược lại, adenosine – một hóa chất tích tụ trong máu khi chúng ta thức – tạo ra cảm giác buồn ngủ và được xử lý khi cơ thể bước vào trạng thái ngủ.

Tại sao giấc ngủ quan trọng với sức khỏe?

Giấc ngủ đóng vai trò thiết yếu đối với sức khỏe toàn diện của con người. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng các rối loạn giấc ngủ có liên quan mật thiết đến nhiều vấn đề sức khỏe. Ví dụ, đột quỵ và cơn hen suyễn thường xảy ra vào ban đêm hoặc sáng sớm do sự thay đổi trong hormone và nhịp tim. Ở những người bị động kinh, giấc ngủ REM có thể giúp ngăn chặn sự lan rộng của các cơn co giật trong não, trong khi giấc ngủ sâu lại có thể làm gia tăng nguy cơ xảy ra các cơn co giật.

Ngoài ra, hệ thống miễn dịch cũng tương tác chặt chẽ với giấc ngủ. Các hóa chất do hệ thống miễn dịch tiết ra, như cytokine, thường gây cảm giác buồn ngủ để cơ thể tập trung năng lượng vào việc chống lại bệnh tật. Đây là lý do tại sao khi bị cảm cúm, chúng ta thường cảm thấy muốn ngủ nhiều hơn.

Giấc ngủ và rối loạn tâm thần

Những vấn đề về giấc ngủ thường gặp ở những người mắc các rối loạn tâm thần như trầm cảm hay tâm thần phân liệt. Ví dụ, người bị trầm cảm thường gặp khó khăn trong việc duy trì giấc ngủ và có xu hướng thức dậy sớm mà không thể ngủ lại. Thiếu ngủ không chỉ làm gia tăng các triệu chứng tâm lý mà còn có thể gây ra tình trạng ảo giác, hoang tưởng ở những người khỏe mạnh.

Bên cạnh đó, các rối loạn khác như bệnh Alzheimer, ung thư, hoặc chấn thương đầu cũng làm ảnh hưởng đến giấc ngủ, thường do thay đổi ở vùng não chịu trách nhiệm kiểm soát giấc ngủ hoặc do tác dụng phụ của thuốc điều trị. Quản lý tốt các vấn đề giấc ngủ có thể cải thiện đáng kể sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Chu kỳ giấc ngủ: Điều gì xảy ra khi bạn ngủ?

Một chu kỳ ngủ của con người bao gồm 5 giai đoạn:

1. Giai đoạn 1 – Ngủ nhẹ
   Đây là giai đoạn đầu tiên, khi chúng ta vừa chìm vào giấc ngủ. Cơ thể thư giãn, mắt di chuyển chậm và dễ dàng bị đánh thức.
2. Giai đoạn 2 – Ngủ sâu hơn
   Ở giai đoạn này, chuyển động mắt dừng lại và hoạt động điện của não bộ trở nên chậm hơn, xuất hiện những đợt bùng phát sóng nhanh được gọi là “trục quay giấc ngủ”.
3. Giai đoạn 3 và 4 – Ngủ sâu
   Đây là giai đoạn giấc ngủ sâu, khi sóng não chậm delta chiếm ưu thế. Cơ thể gần như bất động, rất khó để đánh thức.
4. Giấc ngủ REM
   Giai đoạn REM xảy ra khoảng 70-90 phút sau khi ngủ. Mắt di chuyển nhanh, hơi thở và nhịp tim không đều, đồng thời các giấc mơ kỳ lạ thường xuất hiện. REM giúp phục hồi não bộ, lưu trữ ký ức và điều hòa cảm xúc.

Các yếu tố ảnh hưởng đến giấc ngủ

Giấc ngủ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như chế độ ăn uống, thuốc men và môi trường:

• Thực phẩm và thuốc: Caffeine và nicotine có thể khiến cơ thể tỉnh táo, làm giảm chất lượng giấc ngủ. Trong khi đó, rượu có thể giúp dễ ngủ nhưng lại cản trở giấc ngủ sâu và REM.
• Môi trường: Nhiệt độ phòng, ánh sáng và tiếng ồn đều ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
• Thói quen: Việc duy trì lịch trình ngủ ổn định giúp cải thiện giấc ngủ tự nhiên.

Lời khuyên để cải thiện giấc ngủ

Để có giấc ngủ ngon, hãy đảm bảo phòng ngủ thoải mái, yên tĩnh và sử dụng nệm phù hợp với cơ thể. Ngoài ra, tránh sử dụng thiết bị điện tử trước giờ ngủ và duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh.

Giấc ngủ không chỉ là thời gian nghỉ ngơi, mà còn là yếu tố quan trọng để duy trì sức khỏe toàn diện. Quan tâm đến giấc ngủ chính là cách bảo vệ cơ thể và tâm trí của bạn.